Çilingir sofrası; Rakı içilen, özenle hazırlanmış içki sofrasıdır.
Ayrıca çilingir sofrası Moğollarda büyük törensel yemeklere verilen addır.
Her şeyden önce Farsçaya şēlāngār, Moğolca’dan çorba demek olan şilü/şölü zamanla dönüşerek şimdiki halini almıştır.
Çilingir sofrası deyiminin kökü Osmanlı saraylarına kadar uzanmaktadır.
Her şeyden önce Osmanlı zamanında matbah denilen mutfakta kebapçı başı, tatlıcıbaşı gibi her türün ayrı bir ustası ve kalfaları olurmuş.
Ayrıca mutfağı bu kadar kalabalık olan sarayın tadımcısı da varmış.
Pişen yemekler matbahtan saraya getirildiğinde Osmanlı padişahının yiyeceği yemekleri önce çeşnigir (çeşnicibaşı) denilen tadımcı tadarmış.
Ayrıca eğer yemeklere zehir katıldıysa padişahın zehirlenmesini önlemek için alınan bir önlemmiş.
Sonuç olarak yemekler sinide, çeşnigirin tatması için tadımlık olacak şekilde küçük porsiyonlarda yer alırmış.
Farsça’dan gelen çeşnigir kelimesi, zamanla değişikliğe uğrayarak çilingir haline gelmiş.
Günümüze de çilingir sofrası olarak ulaşmış.
Başka bir rivayete göre ise;
Çilingir sofrasının tarihle ilgisi yok.
Daha yakın zamanlara aittir.
İçkili ve mezeli sofralar için kullanılan bir deyim.
Ne içilecekse o içkiye uygun hafif yemekler ve mezeler bulunan, mütevazı içki sofralarına çilingir sofrası denirmiş.
Farklı bir rivayete göre ise;
Her şeyden önce bir sofranın çilingir sofrası olabilmesi için herhangi bir içki değil, o sofrada rakı olması gerekir.
Ayrıca rakının yanında yer alan küçük tabaklara konulmuş tadımlık mezeler,
çilingir sofrasının en bilinen özelliğiymiş
Sonuç olarak der ki;
Çilingirin anlamının mezelerin tadımlık porsiyonuyla ilgisi yoktur.
Çilingir sofrası deyiminin kökeni rakıda gizli.
Rakı masasına oturan insan şişeyi boşalttıkça daha çok konuşmaya, içinde kendisiyle ilgili sırları tek tek anlatmaya başlarmış.
İçindeki bu gizli kapılar açıldıkça da maskeler atılır,
herkes kendi olurmuş.
Bu çilingir marifeti de sofraya adını vererek çilingir sofrasını oluştururmuş.
Sonuç olarak; Çilingir kapıyı açan değil, konuşturandır.
Rakının ilk kez nerede kimler tarafında üretildiği kesin olarak belgelerle belirlenememiştir.
Ancak rakının ilk kez Osmanlı topraklarında üretildiği tüm dünya ülkelerince kabul görmektedir.
Ayrıca ansiklopedilerde rakının bir Türk içkisi olduğu belirtilmektedir.
Çilingir Sofrası ve Rakı
Rakı gündüz vakti içilmezmiş.
Her şeyden önce akşam olunca,
genelde güneşin batmasıyla çilingir masaları başına geçilir.
Buna da vakt-i kerahet denilirmiş.
Anlamı da;
Hoş olmayan,
günah sayılabilecek bir işlemin yapılma zamanı demektir.
Çilingir sofrasında ona eşlik eden sudan başka bir içecekle içilmez denilse de,
farklı tercih edenler olmaktadır.
Bazıları beraberinde şalgam suyu içmeyi yeğler.
Bu konu ile ilgili olarak Tekirdağ Rakısı yazımızı ve ayrıca Hatay yazılarını okuyabilirsiniz.
Her şeyden önce rakı sözcüğünün, Arapçadaki Araki (terleten) sözcüğünden geldiği söylenmektedir.
İmbikten geçirilerek elde edilen alkollü içkilerden olup, standart olarak 45 derece alkolü içerir.
Ülkemizdeki rakıların hepsinde anason vardır.
Rakının özel kokusunun nedeni budur.
Eskilerde rakı ufak, ağzı geniş bardaklarda içilirdi.
Su katmadan da içilir.
Su katıldığında, bardaktaki rakı kadar ya da ondan bir parça az su eklenmelidir.
Daha fazlası rakının lezzetini bozacaktır.
Bu yüzden rakı bardağına buz konulmamaktadır.
Bardakta zamanla eriyecek olan buz su oranını arttıracaktır.
Alınacak tadı bozar.
En iyisi, sofraya getirmeden önce suyu da, rakıyı da iyice soğutmaktır.
Sonuç olarak rakıyı çok soğutmamak gerekir.
Çünkü içindeki anason çok soğukta kristaller halinde ayrışarak, gene rakının tadını bozacaktır.
Yazımızı ünlü şairimizin sözleri ile bitirelim.
Mademki vakit akşam,
Madem ne evim barkım,
Ne de bir tek âşinam,
Açılsın gizli sofram,
Gelsin kadehte rakım,
Dostum, neşem ve şarkım!
Mademki vakit akşam!
Cahit Sıtkı Tarancı
