Bilge her şeyi bildiği gibi, bildiği şeyleri de iyi ve sağlam bilen, bilgisini kendisi ve başkaları için
en yararlı bir biçimde kullanabilen, iyi ahlaklı, olgun kimse olarak tanımlanmaktadır.
Her şeyden önce hepimiz doğar, gelişir, büyür ve yaş alarak da yaşlanmaktayız. Bu evreye de yaş dönemimiz olarak adlandırırız.
Buradan yola çıkarak da ileri yaş dönemine kadar birçok olay yaşayarak tecrübe edinmekteyizdir.
Fakat çocuk yaştan itibaren okur, araştırır ve kendimizi geliştirirsek de ileri yaş dönemimizde
bilge yaş dönemini biz de yaşayabiliriz.
Ancak unutmayalım ki öğrenme süreci tüm yaşamımız boyunca devam edecektir.
Hiçbir zaman her şeyi bilen bir duruma erişemeyeceğizdir.
Fakat toplumda yaşlı denilince; bakıma muhtaç, yürüme güçlükleri olan, değişime kapalı,
mutsuz, yalnız ve sosyal ilişkileri zayıflamış bir birey akla gelmektedir.
Oysa bilgi, beceri ve deneyimler temelinde düşünüldüğünde bazı yaşlılar için yaşlılık dönemi bilgelik yılları olarak nitelendirilebilir.
Bu anlamda bilgi ve deneyimlerinden gençlerin yararlanmalarını olanaklı kılmak açısından
bilge yaşlıların önemli bir potansiyele sahip olduklarını söylemek mümkündür.
Bilge Doğu ve Batı kültürlerinde farklı algılanmaktadır.
Doğu toplumlarında bilge olmak; yaşamı anlama, sezgi ve farkındalığın gelişmesi ile sevecen olmak gibi özellikler ile ilişkilendirilmektedir.
Antik Yunan’da bilgelik, doğru ve güzel olanla iç içe geçmiş olan entelektüel, ahlaki ve pratik
yaşam sanatı olarak ifade edilirken; Hıristiyanlık, bilgeliği gerçekliğin doğasını anlamak
ile ilişkilendirmekte, kutsal olanın ve mutlak doğrunun peşinde geçirilen bir yaşam olarak açıklamaktadır. https://www.psikolog.org.tr/tr
Batı toplumlarında bilgeliğe, bilginin çeşitli türlerine “sahip olmak” olarak açıklanmaktadır.
Aynı zamanda bilgeliğin her insanda var olan bir potansiyel olduğuna inanmaktadır.
Bilgelik; Yaşama ilişkin daha derin bir anlayışa sahip olmak, gerçeği olduğu gibi algılamakla mümkündür.
Bu nedenle olaylara ve durumlara farklı bakış açılarından bakmak yansıtıcı boyutu içermektedir.
Ayrıca önyargıları aşmak için çaba göstermeyi ve mevcut durum için başka insanları ya da koşulları suçlamamayı ifade etmektedir.
Bilge Yaşlılık
Yaşlıların deneyimleri ile özellikle teorik, pratik ve gündelik yaşamda bilgeliklerini
kullanmaları yanında, var olan bilgilerini başkalarının yararı için kullanmaları yaşam bilgisi
açısından değerlendirildiğinde yaşlılık dönemi, bir hazine niteliği taşımaktadır.
Ayrıca, Sosyal, ekonomik, psikolojik, biyolojik ve fizyolojik boyutları ile düşünüldüğünde
bilgece yaş alma bireylerin farklı yaşam dönemlerinde zorluklarla başa çıkabilmek için
strateji geliştirmeleri, analitik düşünmeleri, edindikleri bilgi, beceri ve deneyimlerden yaşam dersi çıkarmaları açısından önemlidir.
Aynı zamanda bilgece yaş almanın özellikle sağlıklı ve başarılı yaşlanma ile olumlu yönde ilişkisi olduğu da bilinmektedir.
Bu konu hakkında Yaşlılık Algıları, Yaşlılık Raporu ve Sınavsız Üniversite Okuyabileceğinizi Biliyor muydunuz? yazılarımızı da okumanızı öneririz.
Bilgeliğin Gelişimi
İnsanın bilgelik, gelişim basamakları açısından doruk noktası olarak düşünülmesine rağmen, kendiliğinden kazanılmamaktadır.
Ancak 20 yaş civarında en yüksek düzeyine ulaştığı ve bu düzeyin 30’lu yaşlar süresince
korunduğu; 30 yaştan sonra akıcı zekanın düşmeye başladığı ve 60’lı yaşlarda en düşük düzeye geldiği bilinmektedir.
Ayrıca, öğrenme sürecinde edinilen deneyimlere bağlı olarak bilgeliğin,
yaşamın erken dönemlerinde artmaya başladığı ve gelişimini olumsuz etkileyebilecek
hastalık vb. olumsuzluk yaşanmadıkça yaşlılık döneminde de artmaya devam ettiği düşünülmektedir.
Yaşlılıkta Bilgelik Kuşaklararasına Nasıl Aktarılabilir?
Küreselleşme, kentleşme ve çağdaşlaşma aile içindeki ilişkilere yansıyarak bir anlamda yaşlılara bakış açısını da etkilemektedir.
Bu bağlamda genellikle tarım toplumlarında ataerkil değerlere dayalı olarak birey ile aile ilişkilerinde karşılıklı bağımlılık daha fazla hissedilmektedir.
Kentleşme ve endüstrileşmenin etkisi ve çağdaşlaşmayla birlikte, özellikle çağdaş
kentsel endüstri toplumlarında iş, eğitim vb. gibi nedenlerle birey, aileden kopmaya başlamaktadır.
Böylece aile bireyleri arasındaki etkileşim bazen azalmakta, bazen de sona erebilmektedir.
Türkiye’nin de içinde bulunduğu gerek bazı gelişmiş endüstri ülkelerinde, gerekse gelişmekte olan bazı ülkelerde geçerli olan üçüncü bir modelin olduğunu bilmekteyiz.
Bunun adı “karşılıklı duygusal bağlılık” olarak ifade edilen bu modele göre birey ile aile,
mekan olarak birbirlerinden bağımsızlaşsa da duygusal bağlılıkları devam etmektedir.
Karşılıklı duygusal bağlılığı destekleyen yaşlılara saygı ve genç kuşağa destek olma gibi
değerlerin önemli olduğu; tarihsel ve kültürel geleneğe bağlı olarak yaşlıların toplumda
saygın kabul edildiği Türkiye’de, bu değerlerin yitirilmemesi önemlidir.
Doğu toplumlarına kıyasla özellikle Batı’da yaşlanmaya ilişkin olumsuz kalıp yargılar, yaşlılara olumsuz tutum geliştirilmesinde etkili olmaktadır.
Bu nedenle özellikle Batı’da genç ve yaşlı kuşağı biraraya getiren okul ve toplum temelli programlar artırılmaktadır.
Nitekim özellikle yaşlıların, kendi yaşam deneyimlerini gençlerle paylaşmalarını sağlayarak kuşaklararası ilişkileri güçlendirdiği öne sürülen bu programların;
hem yaşlılar hem de gençler açısından önemli olduğunu unutmamalıyız.
Örneğin Prof. Dr. Linda Fried ve Marc Freedman tarafından geliştirilen okul ve toplum temelli
bir program olan “Deneyim Birliği”, emeklilik döneminden başlayarak yaşlıları
(55 yaşından itibaren) ve ilkokul öğrencilerini okul ortamında bir araya getiren bir programdır.
Kuşaklararası sosyal etkileşim ve ortak gelişim fırsatlarının sağlanması, her toplumun
bilge kuşaklar yetiştirmesi açısından önemli bir ihtiyaçtır.
Yaş sınırlarını kaldırmak ve kuşaklararasındaki etkileşimi artırmak, yaş gruplarının birbirleri ile bütünleştiği toplumda yaşamaya katkı sağlamaktadır.
Bu nedenle her toplumun kültürel değerleri, toplum yapısı ve özellikle okullarda
yaşlılara ihtiyaç duyulan sorunlu alanları dikkate alınarak yaşlı ve genç kuşağı bir araya
getiren programlar planlanmalı ve ülke çapında yaygınlaştırılmalıdır.
