Koçi Bey Sultan IV. Murad ve kardeşi Sultan İbrahim’e sunduğu risâleleri ile tanınan 17. yüzyıl Osmanlı yazar, düşünür ve devlet adamıdır.
Konu ile ilgili olarak da Sultan II. ABDÜLHAMİD Kimdir? yazımızı da okumanızı öneririz.
Kendisinin asıl adının Mustafa olduğu ve “Koçi” nin ise lakabı olduğu bilinmektedir.
Fakat farklı kaynaklarda ise lakabı “Koca” ve “Kuçi” olarak da geçmektedir.
Her şeyden önce Koçi bey’ in doğum tarihi, hayatı ve vefâtı hakkında kesin bilgi elimizde bulunmamaktadır.
Ancak kardeşinin Rus Çarlığı’nda Koçi Beyin Osmanlıda yaptığı gibi yüksek danışmanlık yaptığı bilinmektedir..
Gençliğinde Rumeli’de Arnavutluk’un Görice (Korçë) kasabasından devşirilerek Enderûn Mektebine kabul edilmiştir.
Sultan I. Ahmed (1603-1617)’den IV. Murad’a kadar Enderun’da muhtelif odalarda görev yapmıştır.
Ayrıca IV. Murad (1623-1640) devrinde has odaya alınmıştır.
Padişahın itimadını kazanarak musahibi ve sırdaşı olmuştur.
Bu sıfatla Bağdat Seferine iştirak etmiştir.
İlk risalesi, devlet idaresinde gördüğü yolsuzluklar hakkında 1631’da padişaha arz ettiği bir rapordur.
Bu risalede Osmanlı devletinin gerileme sebeplerini I. Süleyman dönemine kadar götürmektedir.
Fakat o devirde devletin güçlü olması yüzünden bu zayıflıkların iyi anlaşılamadığını,
Ancak III. Murad döneminde bunların iyice ortaya çıkıp anlaşıldığını yazılmaktadır.
Bu görüşler bazen rakamlarla, bazen hadiselerle, bazen de sert bir üslupta açıklamalar ile izah edilmiş ve bu bağlamda ıslahat için görüşler ileri sürülmüştür.
Koçi Bey bu zayıflıkların başta “tımar” sisteminin yozlaşmasına bağlı olduğunu savını ortaya atmıştır.
Sonrasında da daha disiplinli bir ordu ve daha sıkı bir devlet idaresi uygulanmasını çare olarak ileri sürmüştür. https://tr.wikipedia.org
Koçi Bey Risaleleri Nedir?
Bu risalenin bir Osmanlı sultanına sunulan ilk yazılı rapor olduğu bilinmektedir.
Risale kelime anlamı olarak da kitapçık, broşürdür.
Koçi Bey’in hazırlamış olduğu bu risaleler 20-30 sayfadan meydana gelmektedir.
Bunları 100 yıl geriye giderek kökenine inerek araştırmalar yapması sonucunda oluşturmuştur.
Fakat sunduğu padişah henüz 20 yaşında olması sebebi ile de bunları pek doğru değerlendirememiştir.
Koçi Bey daha o zaman, Osmanlının duraklamaya girmesine neden olan etkenlerin aslında
Sultan Süleyman başlamış olup o dönemde çok güçlü olan devletteki etkilerinin göze
çarpacak nitelikte olmadığını ama yarım asır önce hüküm süren 3. Murat zamanından beri tahta geçen 5 sultanın idaresinde artık durdurulamaz hale geldiğini belirtmiştir.
Risalelerin Bize Anlattıkları
Bu risalelerin bugünkü dille bize anlattıklarını kısaca özetlersek;
Zamanla her işe hatır karıştı ve her şeye göz yumuldu.
Hak etmeyenlere, pek çok mevkiler verildi.İyi iş yapanların değeri bilinmedi..
Kötü iş yapanlar cezalandırılmadı.
Bilginlere değer verilmedi, bu yüzden halkın bilginlere saygısı azaldı.
Padişahların çevresini yandaş dalkavuklar sardığından padişahlar halkın sorunlarına yabancı kaldılar.
Rüşvetle iş yaptırmak hatta iş başına getirmek o kadar arttı ki, memuriyet ve devlet mevkine gelmek para karşılığında olmaya başladı.
Böylece mevki sahibi olan devlet adamlarının eğitim,görüş eksiklikleri ve liyakatsizlikleri sorunları daha da derinleştirmiştir.
Ayrıca, medreseler ve din adamı yetiştirme alanlarındaki yozlaşmaların da gerileme ve çöküşün hızlandırılmasındaki etkisinden de bahsetmektedir.
Sonuçta bu Koçi Bey risalesinden çok etkilenen IV. Murat, annesi Kösem Sultan’dan tamamen bağımsız düşünmeye ve elinden geldiğince durumu düzeltmeye çalışmıştır.
Fakat IV. Murat’ın 28 yaşında vefatından sonra yerine geçen kardeşi Sultan İbrahim’e de yakın olarak risale vermiştir.
Ancak tecrübesiz Sultana daha ziyade, devlet yönetimi ile ilgili bilgiler vermiştir.
