Her şeyden önce ileri yaş olarak hepimiz için farklı bir dönem olabileceği gibi genel anlamı ile kendimizi nasıl hissettiğimiz ile ilgili bir dönemdir.
Ortalama ömür uzaması sebebi ile ileri yaş dönemimiz de daha öteye gitmiş,oldukça da uzun bir dönemi kapsamaktadır.
Fakat yazımıza ileri yaş ile ilgili bazı atasözleri ile başlayalım.
“Ununu elemiş, eleğini asmış”,
“yaşı 70 işi bitmiş”,
“kurt kocayınca köpeklerin maskarası olur”,
“elin ermez, gücün yetmez”
Bu dönemi doğru anlamak için önce bazı Tanımlamalar ile başlayalım.
İleri Yaş Terim ve Tanımları
Gerontoloji Nedir?
Her şeyden önce yaşlanma bilimi ; Ayrıca yaşlanmayı biyolojik, sosyolojik, ekonomik ve çevresel yönleri ile inceleyen bilim dalıdır.
Geriatri Nedir?
Her şeyden önce yaşlıların sağlık sorunlarını, hastalıklarını, sosyal ve fonksiyonel yaşamlarını,
ayrıca yaşam kalitelerini ile birlikte koruyucu sağlık uygulamaları ile ilgilenen bir bilim dalıdır.
Sonuç olarak insan türünün doğduğu andan içinde bulunduğu ana kadar yaşadığı süreç Kronolojik Yaş,
İçinde bulunulan yaş basamağının zaman birimi ise Biyolojik Yaş olarak tanımlanmaktadır.
Yaş almak
Her şeyden önce yaşam evreleri 4 e ayrılmaktadır.
Ancak bunun Üçüncü ve Dördüncü evreleri yaşlılık ve ileri yaşlılık dönemidir.
Ancak yaşlılık dönemimiz, dünyada yaş ortalamalarının yükselmesine bağlı olarak uzayan bir süreçtir.
Sonuç olarak bu uzayan süreç 65 yaş ile başlayıp 80-85 yaşa kadar devam etmektedir.
Bu sürecin uzaması hem devletlerin yaşlanan nüfusa karşı politikalarını farklılaştırarak geliştirmesini,
hem de kişilerin bu dönemle ilgili kişisel planlarını doğru yönetmesini gerektirmektedir.
Ancak yaşlanmış ve hala uzayan üçüncü evre yaşam ile ilgili politikalarını gözden geçirerek geliştiren Avrupa
örneğine bakıldığında;
Türkiye için iyi bir örnektir.
Fakat bu örneği kendi vatandaşımızın yaşam tarzı, gelenek ve adetlerine göre uyarlamamız gerekmektedir.
Sonuç olarak yaptığımız araştırmalarda son 2 dönemlik,
10 ar yıllık kalkınma planında devletimizin yaşlanan nüfus ile ilgili politikalarında bazı değişiklikler görmekteyiz.
Bu değişiklik özellikle yaşamımızın dördüncü ve son evresin olan vücudun tamamen yıkıma uğradığı yaş evresinde imkan dahilinde,
kişilerin evlerinde ve kendi yaşam alanlarında bakımlarının sürdürülmesi yönünde politikalar geliştirildiği yönündedir.
Dördüncü yaşam evresi; Zamanın etkisine bağlı olarak, tüm vücutta ortaya çıkan biyolojik bir süreç olup,
ilerleyen dönem ile işlev kaybı gerçekleşen bir süreçtir.
Bu dönemin başladığı süreçte birey bağışıklık sistemine bağlı olarak hastalıklara karşı dayanıksız hale gelmektedir.
Siz Hangisini Kabul Ediyorsunuz?
Yaşlanma mı? Yaş Alma mı?
Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) 65 yaşı Yaşlılık başlangıcı olarak kabul etmektedir.
Yaşlılık dönemlerle anılmaktadır. Bu dönemler ise şu şekilde evrelere ayrılmıştır.
65-74 yaş arası ‘geç yetişkinlik’
75-84 yaş arası ‘yaşlılık’
84 yaş ve üzeri ‘ileri yaşlılık’ olarak belirtilmektedir.
Yaş ilerledikçe, özellikle yaşlılık başlangıcından itibaren bedende bazı değişiklikler başlar.
Biz fark etmesek de aslında vücuttaki değişim 40 yaşımızdan itibaren başlıyor.
DSÖ ve Yaşlılar
Dünya Sağlık Örgütü tarafından, insanlar yaşlanırken yaşam kalitesini arttırmak için sağlık,
güvenlik ve katılım fırsatlarının en uygun düzeye çıkarılması süreci olarak tanımlanan “Aktif Yaşlanma”,
Ayrıca bireyin yalnızca fiziksel olarak değil aynı zamanda sosyal, ekonomik ve kültürel olarak da kendine yetebilmelidir.
Sonuç olarak Dünya Sağlık Örgütü 2015 yılında yayımladığı bir raporda “Dünya yaşlı dostu olmalı.” demiş.
Rapor, tüm sektörler için sağlıklı yaşlanma sürecinde ortak bir hedef ortaya koymuş:
“Yaşlıların hayatta bir birey olarak var olabilmelerini ve işlevselliklerini sürdürmelerini sağlamak.’’
Dünya Sağlık Örgütü 2017 yılında sağlıklı yaş alma ve sağlıklı yaşam sürdürebilmeyle ilgili olarak 10 öncelik belirlemiştir:
Nedir Bu 10 Öncelik?
1. Yeni şeyler düşünmek,
2. Ülkenin sağlıklı yaşlanma kapasitesini güçlendirmek.
3. Güncel ve anlamlı küresel veriler.
4. Sağlıklı yaş almaya odaklı sağlık sistemleri ve hizmetleri.
5. Yaşlılığın mevcut durumu ve geleceğe yönelik araştırmaları teşvik etmek.
6. Ülkelerde uzun süre bakım hizmetlerinin düzenlenmesi, masraflarını karşılayacak ekonomik mekanizmaların geliştirilmesi.
7. Entegre sağlık hizmeti sunumu için gerekli insan kaynağının sağlanması.
8. Yaş ayrımcılığına son.
9. Sağlıklı yaş almaya odaklı sağlık ekonomisi ve diğer ekonomik enstrümanlarla entegrasyonu.
10. Yaş dostu şehirler ve toplumlar ağı.
Yerel veriler çok değerlidir.
Bu Değişimler
Kardiyovasküler sistemimizde, Solunum sistemimizde, Derimizde,Üreme sistemimizde,Kas ve İskelet sistemimizde,
Ayrıca üriner sistemimizde, Sinir sistemimizde, Metabolik sistemimizde, İmmün sistemimizde ve Duyumuzda olmaktadır.
Bunların dışında Yaş ilerledikçe ruhsal ve sosyal değişiklikler yaşarız.
Bunlardan Bazıları
Çocuklarınız varsa onların evden ayrılmaları,
Emeklilik ,eş kaybı gibi nedenler ile içe kapanma, işe yaramama hissi,
Eskiye özlemin artması hissi,
Genç nesiller ile iletişimin azalması,
Bunların Sonucu Olarak da
Depresyon,Demans veya Alzhimer,Uyku bozuklukları vs. nedenlere sebep olabilmektedir.
Yaşlı kişiye yaklaşım şeklimiz nasıl olmalıdır?
Yaşlı kişi hasta değildir. Buna göre yaklaşım gösterilmelidir.
İleri yaştaki kişiye doğru bakım uygulanması için teşhisin doğru konulması gerekir.
Yaşam aktiviteleri gözlenmeli ve ona göre yaklaşım şekli belirlenmelidir.
Toplumlar yaşlılarını daha çok narin, kırılmaması gereken bir biblo gibi görmektedir.
Sonuç olarak onları pamuklara sarmak, özel köşelere koymak,
dıştan gelecek tüm zararlara karşı koruyucu bir kılıfta tutmak istiyorlar.
Aslında o bir birey, yaşama başladığı süreçten itibaren ölünceye kadar geçen yaşam döngüsünde,
onu tamamlayan tüm özellikleriyle geleceğe iz bırakacak bir insan anlamına gelmektedir.
İleri Yaş ve Kişinin Günlük Yaşam Aktiviteleri
Mesela Giyinmek, Beslenmek, Banyo ve Tuvalet ihtiyacı, Telefonu kullanmak, Yemek hazırlamak, Ev işleri, Mali
durum yönetimi, Alışveriş yapmak
Bu aktivitelerin gerçekleştirmesinde, kişinin yaşı ilerledikçe daha fazla desteğe ihtiyaç duyacağı dikkate alınmalıdır.
Buna göre önlemler geliştirilmelidir.
İnsan ömrü uzadıkça sağlıklı yaşlansak dahi bakım ihtiyacı artmaktadır.
Buna bağlı olarak da devlet, halkının uzayan yaşamındaki risklere karşı önlemler almaktadır.
Bunlardan bir tanesi de Resmi veya özel olarak kurulan yaşlı bakım evleri,
ile huzur evi, rehabilitasyon merkezleridir.
Bilgi ve daha detaylı araştırma için https://www.devletdestekli.com/ sitesini ziyaret edebilirsiniz.
İnsan ömrünün uzaması ve karmaşıklaşması ile birlikte uzayan ömürde bazı yeni hastalıklar çıkmaktadır.
Bu hastalıkların bir kısmı da vücudumuzun önemli organlarından olan beyinde gerçekleşmektedir.
Bu konudaki İleri yas icin Talat Halman’ın 12 maddelik andı yazımızı ve Yaşlılık Psikolojisi ni okumanızı öneririz.
Ayrıca hakkında kısıtlı bilgiye sahip olsak da bilinen bir gerçek,
yaşlılık ile 65 yaş üzerinde olan kişilerde beyin hücrelerinin bir kısmının ölümü ile ortaya çıktığı yönündedir.
Ama ileri yaştaki kişilerin daha iyi bir dönem geçirmeleri için
Devlet veya Özel sektör tarafından Huzur evi, Yaşlı bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri kurumakta veya kuruluşunu teşvik etmektedir.
Huzur evleri ile Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği
Her şeyden önce bu Yönetmelik, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun 15 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Resmi bilgiye https://www.resmigazete.gov.tr/ adresinden ulaşabilirsiniz.
Her şeyden önce bu yönetmeliğin amacı, Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde bakım görecek 60 yaş üzerindeki yaşlıların saptanması,
Ayrıca bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlandırılması,
verilecek hizmetin tür ve niteliği ile işleyiş esasları belirlemek.
Ayrıca personelin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu Yönetmelik
60 yaş ve üzerindeki muhtaç yaşlıları korumak, bakmak, sosyal, psikolojik ve fiziksel gereksinimlerini karşılamak.
Sürekli bakıma ve rehabilitasyona gereksinim duyanlara;
Bakım ve rehabilitasyon hizmeti vermekle görevli ve yükümlü olan Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı Huzur evleri ile
Huzur evi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerini kapsar.
Bu
Huzur Evi
Her şeyden önce 60 yaş ve üzerindeki yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda korumak,
bakmak ve bu kişilerin sosyal ve psikolojik gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal hizmet kuruluşunu,
Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi
Yaşlı kişilerin yaşamlarını sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmeleri amacıyla,
kendi kendilerini idare edebilecek şekilde rehabilitasyonlarının sağlandığı,
tedavisi mümkün olmayanların ise sürekli olarak özel bakım altına alındığı yatılı sosyal hizmet kuruluşudur.
Rehabilitasyon
Ancak doğuştan veya sonradan her hangi bir hastalık yada kaza sonucu kalıcı veya geçici olarak bedensel ve zihinsel yeteneklerini değişik derecelerde yitiren yaşlıların;
Mevcut fonksiyon kapasitelerinin belirlenerek tedavi edilmesi;
Geriye kalan güç ve yeteneklerinin geliştirilerek fiziksel, psikolojik sosyal ve
ekonomik yönden var olan kapasitelerinin desteklenmesi,
günlük yaşamda bağımsız duruma gelmelerine yönelik çalışma ve yardımların tümünü,
Özel Bakım
Her şeyden önce ruh sağlığı yerinde olup ,bulaşıcı hastalığı olmayan,
yatağa bağımlı ya da fiziksel ve zihinsel gerilemeleri nedeniyle özel ilgi, destek ve koruma gerektiren yaşlılara verilen hizmeti ifade eder.
Başvuru Kaynakları
Huzur evi ve Merkezlerde bakım görmek isteyen yaşlılar;
a) Yaşadıkları mahaldeki Huzur evi ve/veya Merkez Müdürlüğüne,
b) İlçe Sosyal Hizmetler Şube Müdürlüğüne,
c) İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne,
d) Genel Müdürlüğe
bir dilekçe ile başvuruda bulunabilirler.
Mülki idare amirleri, muhtarlar, kolluk kuvvetleri, belediye başkanlıkları,
diğer kamu kurum ve kuruluşları ile vatandaşlar tarafından il müdürlüklerine bildirilen acil durumdaki yaşlılar için,
kabul süreci başlatılmalıdır.
Basın yayın organlarındaki haberler de bildirim olarak kabul edilmektedir.
Kabul koşulları
Huzur evlerine ve merkezlere kabul edilecek yaşlılarda aranacak nitelikler şunlardır.
a) Huzur Evlerine Kabul Koşulları
1) 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak,
2) Kendi gereksinimlerini karşılamasını engelleyici bir rahatsızlığı bulunmamak yeme, içme, banyo, tuvalet ve
günlük yaşam etkinliklerini bağımsız olarak yapabilecek durumda olmak.
3) Ruh sağlığı yerinde olmak,
4) Bulaşıcı hastalığı olmamak,
5) Uyuşturucu madde yada alkol bağımlısı olmamak,
6) Sosyal ve/veya ekonomik yoksunluk içinde bulunduğu sosyal inceleme raporu ile saptanmış olmalıdır.
b) Merkezlere Kabul Koşulları
1) 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak,
2) Bedensel ve zihinsel gerilemeleri nedeniyle süreli ya da sürekli olarak özel ilgi, desteğe, korunmaya
ve rehabilitasyona gereksinimi olmak,
3) Ruh sağlığı yerinde olmak,
4) Bulaşıcı hastalığı olmamak,
5) Uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmamak,
Huzur evi ve merkezlere kabul koşullarına sahip olmasına karşın;
İlgili belgeler düzenleninceye kadar mağdur olabileceği düşünülen yaşlı için sosyal inceleme raporu düzenlenir.
Mülki idare amiri onayı ile kuruluşa misafir olarak kabul edilirler.
Daha sonra ilgili belgeler düzenlenir, yaşlı aynı kuruluşta kalır yada başka kuruluşa tertibi yapılır.
Huzur evi ve merkezlere girmek üzere başvuran, ekonomik yoksunluğu saptanan ancak sırada bekleyecek olan
yaşlılara, gerek duyulması halinde il müdürlüğünce ayni ve nakdi yardım yapılır.
Düzenlenmesi gereken belgeler
b) (Değişik:RG-31/7/2009-27305) T.C. Kimlik Numarası beyanı
c) (Mülga:RG-31/7/2009-27305)
d) Gelir durumunu gösterir belge örnekleri,
e) (Değişik:RG-31/7/2009-27305) Sağlık raporu,
f) Sosyal çalışmacı tarafından düzenlenecek sosyal inceleme raporu,
g) İl müdürlüğünce düzenlenecek yoksulluk belgesi.
(Değişik:RG-31/7/2009-27305) Sağlık raporunun karar bölümünde; “Huzur evine girmesinde sakınca yoktur”
ya da ;
“Huzur evi, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde bakım görmesinde sakınca yoktur” ibaresi yer alır.
(Mülga üçüncü fıkra:RG-31/7/2009-27305)
Her şeyden önce sosyal çalışmacı tarafından yaşlının ikametgahında yapılacak sosyal inceleme sonucunda
düzenlenecek raporun sonuç ve değerlendirme bölümünde;
Mesela Sosyal, fiziksel, ekonomik, ruhsal, zihinsel özellikleriyle değerlendirilen yaşlıya uygun hizmet modeli,
Ayrıca hangi kuruluşa yerleştirilmesinin uygun olacağı bilgileri yer almalıdır.
Mesela sosyal inceleme sırasında ekonomik yoksunluğu saptanan yaşlı hakkında;
Tapu, Vergi dairesi ve Mal müdürlükleri ile belediye başkanlığında yapılacak araştırmalarda adına kayıtlı menkul
ve gayrimenkul bulunmadığının saptanması durumunda il müdürlüğünce yoksulluk belgesi düzenlenir.
Ücret Durumu
Kuruluş yaşlılarından alınacak aylık bakım ücreti, oda, yatak, yemek ve bakım giderlerini kapsar.
Ücrete ilişkin genel esaslar aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
a) Sosyal İnceleme Raporu Dayanak Alınarak
Kanunen bakmakla yükümlü kimsesi olmayan,sosyal güvenlik kuruluşlarından emekli,dul ve yetim aylığı almayan
yapılacak araştırmalar sonucunda adına kayıtlı menkul ve gayrimenkulü bulunmadığı;
Ya da adına kayıtlı gayrimenkulü olup da;
sağladığı gelirle yaşamını sürdüremeyeceğinin saptanması sonucunda yoksulluk belgesi düzenlenen yaşlılar ile;
Kanunen bakmakla yükümlü kimsesi olup da, yükümlülerin ekonomik gücünün yeterli olmadığı saptanan yaşlılar
ücretsiz, ekonomik gücü yeterli olup da, sosyal yoksunluk içinde bulunan yaşlılar ise ücretli olarak kabul edilir.
b) Bakım ücretini yaşlı yakınlarının ödemesi halinde;
Ödemeyi üstlenen kişiden, yüklenme senedi alınır.
c) 1005 sayılı İstiklal Madalyası verilmiş Bulunanlara,Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması
hakkında Kanun uyarınca aylık bağlanan kişiler.
Bu gelirlerinden başka hiçbir yerden geliri olmadığını belgelemesi durumunda, varsa eşleri ile birlikte ücretsiz
kabul edilir.
d) Kuruluşta bulundukları süre içerisinde olağanüstü bir nedenle gelir ve varlıklarını kaybedenler.
Kendilerine kanunen bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan ya da olup da yükümlüsünün ekonomik gücü yeterli olmayanlar.
Bu durumu belgeleyen yaşlılar hakkında düzenlenecek sosyal inceleme raporu dayanak alınarak kuruluş
müdürünün onayı ile ücretsiz kalmaları sağlanır.
e) Kuruluşa ücretsiz olarak kabul edilen ancak ücretlerini ödeyecek kadar mal ve geliri bulunduğu saptananlar
hakkında;
Gerekli kanuni işlemler yapılarak bakım ücretliye dönüştürülmektedir.
Geriye yönelik borç çıkarılarak, kanuni faiziyle birlikte tahsil edilir.
Ücretli bakımı kabul etmeyenlerin İl Müdürlüğünün onayı ile kuruluşla ilişkisi kesilir ,ancak borç ödeme
yükümlülüğü saklı kalır.
f) Ücretin her ayın 10 una kadar peşin olarak tahsil edilmesi esastır.
Ancak ilgili ay içinde tahsil edilmek koşuluyla yaşlı veya yaşlı yakınlarının gelirlerine yönelik özel durumlarını
belgelemesi durumunda o yaşlıya ait ödeme günü saptanabilir.
g) Ücretli yaşlılardan talebi olanlara, yapılacak değerlendirme sonucuna göre mağduriyetlerinin önlenebilmesi
amacıyla, aylık bakım ücretinde indirim yapılabilir.
h) Kabul edilebilir bir mazeret göstermeksizin ücreti yatırmayan yaşlı veya yaşlı yakınlarına
ilgili ayın en geç 25’inde yazılı uyarı yapılarak,
ay sonuna kadar ödeme yapması istenir ve tahsil edilir.
Farklı tarihlerde 3 kez uyarı yapılan yaşlı il müdürlüğünün onayı ile kuruluşla ilişkisi kesilmektedir.
ı) (Mülga:RG-31/7/2009-27305)
i) Kabul sırasında gün hesabı ile ücret tahsil edilmektedir.
Nakil nedeniyle kuruluştan ayrılacak yaşlıdan gün hesabı ile ücret tahsil edilmektedir.
k) Nakil dışındaki nedenlerle yaşlı kuruluştan ayrıldığında, tahsil edilen ücret iade edilmemektedir.
Ancak bir aydan fazla peşin alınan ücretler iade edilmektedir.
Yukarıdaki genel esaslar çerçevesinde her yıl içinde alınacak ücretler Genel Müdürlükçe tespit edilmektedir.
Bağışlar
Kuruluşa yapılan ayni bağışlar, taşınır işlem fişi karşılığında kabul edilmektedir.
Ayrıca 8/1/2007 tarihli ve 26407 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan
Taşınır Mal Yönetmeliğine göre işlem yapılmaktadır.
Kuruluşa yapılan her türlü şartlı nakdi bağışlar hakkında 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
kontrol Kanununun 40. maddesi hükümleri uygulanmaktadır.
Alzheimer ve Demans hastalığı:
Bunama zihin işlemlerini kaybetme şeklinde tanımlanmaktadır.
Yaşlılık ile ortaya çıkmakta ve genellikle 65 yaş üzerinde görülmektedir.
Her şeyden önce yaşlılık engellenemez bir durumdur.
Ancak yaşlanan vücutta beyin hücrelerinin ölümü gerçekleşmektedir.
Fakat hastalık hakkında çok fazla bir şey bilinmemekle birlikte bulgular bu yöndedir.
Sonuç olarak Alzheimer hastalığı Demansın en sık görülen tipidir.
Ancak 65 yaş üstü her 100 hastadan 8’inde Alzheimer hastalığı görülmektedir.
Sonuç olarak Türkiye’de 300 bin civarı Alzheimer hastası olduğu düşünülmektedir.
Ama önümüzdeki yıllarda refahın artmasına paralel olarak insan ömrü uzamaktadır.
Sonuç olarak buna paralel olarak da bu hastalığın daha da artacağı düşünülmektedir.
Genelde hafif hafıza kaybıyla başlayan ve ilerleyen bir seyir izler.
Hastalığın başında anahtarlarını kaybeden ya da kapıyı kapatmayı unutan yakınlarınız zararsız olarak görülebilmektedir.
Ancak, hastalık orta ve son aşamalara doğru ilerledikçe hafıza kaybı daha kötüleşir ve tehlikeli durumlara yol
açabilmektedir.
Ancak hastalık; Unutkanlık, karmaşık hesapları yapamamaya başlama, para hesabında ve yol bulmakta zorlanma gibi
belirtiler göstermektedir.
Ama nedeni tam olarak bilinmediğinden mevcut yaşamında göstereceği değişimin bir yakını tarafından görülmesi
durumunda bir hekime başvurmak gerekir.
Sonuç olarak Alzheimer ve Demans hastalarına evde bakmanın zor olması sebebi ile bu konuda hizmet veren özel merkezler
mevcuttur. https://acikacik.org/
Hasta sayısının artmasına paralel olarak da bu merkezlerin sayısı artmaktadır.
